به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، در آستانه روز صنعت دفاعی و با حضور رییس جمهور، از جنگنده آموزشی - رزمی کوثر رونمایی شد. به طور خلاصه می توان گفت این هواپیما در حقیقت یک نمونه ایرانیزه شده از هواپیمای اف ۵ است که علاوه بر مدرن سازی و نزدیک کردن آن به تکنولوژی جنگنده های روز دنیا، بخش های مختلفی از آن در داخل کشور بومی سازی شده و برای تامین نیازهای نیروهای مسلح، بسیار مفید و ایجاد زنجیره تولید آن در کشورمان، بسیار قابل تحسین است.

در حقیقت، "کوثر" مهمترین عضو از خانواده تولیدات صنعت هوایی نیروهای مسلح و نتیجه نزدیک به ۳ دهه تلاش برای توسعه توان هواپیماسازی در کشور محسوب می شود. اما داستان خودکفایی کشورمان در این زمینه از کجا شروع شد؟

هواپیماهای آموزشی برای فراگیری مراحل پیشرفته پرواز، از جمله مهمترین حلقه های چرخه تربیت خلبانان نظامی برای مأموریت های رزمی هستند. نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یکی از مهمترین بازوان دفاعی کشور که از انواع هواپیماهای شکاری، رهگیر و بمب افکن در مأموریت های رزمی بهره می برد با توجه به اجرای تمام مراحل آموزشی خلبانان در داخل کشور، نیازمند هواپیماهای مختلف برای این مراحل است.
 

در همین زمینه:

عکس/ پرواز نخستین جنگنده ایرانی با نام "کوثر"

هواپیماهای آموزشی از گونه های ساده با موتور ملخی تا جت های مادون و مافوق صوت را شامل می شوند که در ایران هواپیمای اس-۶۸ بر اساس هواپیمای پیلاتوس PC-۷ برای آموزش های نظامی ابتدایی از مدتها پیش ساخته شده و به تولید انبوه رسیده است. با توجه به پیچیدگی های بالای طراحی و ساخت یک هواپیمای جت، طبیعتاً رسیدن به محصول مد نظر در این زمینه بسیار دشوارتر است.

از این رو در رده جت های مادون صوت چندین پروژه تعریف شد که هر یک در سطح خود دستاوردهایی برای رسیدن به محصول نهایی داشته است. جت آموزشی شفق و طرح هایی نظیر یاحسین(ع) و تذرو که بعضاً تا مراحل آزمایش های پروازی نیز پیش رفتند از جمله این طرح ها محسوب می شوند. آخرین طرح در این زمینه جت آموزشی کوثر-۸۸ است که طرح تفصیلی آن در سال ۱۳۸۸ به تصویب رسیده و نمونه ای از این هواپیما نیز در سالهای گذشته رونمایی شد.

در زمینه جت های آموزشی مافوق صوت در کشورهای مختلف علاوه بر استفاده از نمونه های خاص آموزشی، عموماً از نمونه ۲ نفره هر جنگنده برای آموزش های پیشرفته در جهت تربیت خلبان مربوط به آن هواپیما استفاده می شود.

گام های اول در ایجاد توان ساخت جنگنده

نیروی هوایی ارتش (نهاجا) اولین یگانی در جمهوری اسلامی ایران بوده است که سازمانی تحت عنوان جهاد خودکفایی را در داخل خود تشکیل داد و مقام معظم رهبری در زمان ریاست جمهوری خود پس از اطلاع از این امر ضمن تأیید این ابتکار دستور تشکیل سازمان های مشابه را در سایر نیروها صادر فرمودند .اولین حرکت های جهاد خودکفایی نهاجا عملیاتی نگه داشتن هواپیماهای خود در تمامی انواع در طول جنگ تحمیلی بود که با توجه به آسیب های ناشی از عملیات رزمی شامل تعمیرات و بازسازی می شد.

با دستور امیر سرلشکر شهید ستاری در سال ۱۳۶۵، مجتمع صنعتی اوج در نهاجا برای بازسازی هواپیماهای آسیب دیده ایجاد شد تا ضمن عملیاتی کردن مجدد این پرنده ها در آینده بتوان از طریق بازسازی هواپیماها به بستری برای ساخت هواپیماهای جنگنده و آموزشی هم دست پیدا نمود. یک سال بعد این مرکز توسط تعدادی از متخصصین دلسوز و تحت نظر فرماندهی نهاجا تشکیل شد.
 

برنامه بازسازی و عملیاتی نمودن جنگنده های آسیب دیده با قوت به کار خود ادامه داد و در طول دو دهه ۷۰ و ۸۰ ده ها فروند هواپیمای بازسازی شده به نهاجا تحویل داده شد. این بازسازی ها که شامل همه قسمت های آسیب دیده از سازه و بدنه تا اویونیک و موتور می شد به ایجاد تجربیات ارزشمند در هر دو سطح تعمیرات و ساخت کمک کرد. پس از پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، این برنامه با مشارکت صنایع هوایی ایران (صها) که از زیرمجموعه های سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح است تقویت گردید و امروزه هواپیماهایی که در جریان مأموریت های رزمی و آموزشی آسیب می بینند نیز به سرعت بازسازی و تحویل یگان های پروازی می شوند.

کار ارتقاء تجهیزات و تسلیحات هواپیماها نیز در طی دوران جنگ تحمیلی آغاز شد که نصب موشک سطح به هوای هاوک روی جنگنده رهگیر اف-۱۴، توسعه سامانه سوختگیری هوایی جنگنده به جنگنده، ایجاد تغییراتی روی رادار برخی هواپیماهای رزمی و موارد بسیار دیگر از نمونه کارهای جهاد خودکفائی نهاجا در دوران جنگ است.

اما یک گام مهم توسط جهاد خودکفائی نهاجا، شکل دهی نهضت قطعه سازی بود. جنگ طولانی و فرسایشی و حجم عظیم مأموریت های برعهده نهاجا سبب مصرف سریع قطعات موجود در انبارها می شد، قطعاتی که برخی از آنها نیاز روزمره هواپیماها بود. بنا بر این تلاش های همه جانبه ای توسط متخصصان نیرو و بخش های پژوهشی کشور و صنعت دفاعی در این زمینه آغاز شد.

به موازات این کار برای تأمین هواپیمای جنگی نیز طرح های میان مدت و بلند مدتی تعریف شد که با توجه به تحریم تسلیحاتی کشور و عدم امکان تأمین مطمئن هواپیمای رزمی مطلوب از خارج از کشور، امری بلندنظرانه و ستودنی بود. به گفته فرماندهان نهاجا این برنامه بر اساس مهندسی معکوس هواپیمای جنگنده اف-۵ تایگر در سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۷ شکل گرفت.

ورود آذرخش ایرانی به آسمان

جنگنده اف-۵ به عنوان یک هواپیمای کوچک و چابک، توانایی انجام مأموریت های مختلف رزم هوایی نزدیک، تهاجمی و بمباران سبک را داشت که تعداد زیادی از انواع مختلف آن پیش از انقلاب خریداری شده بود و به دلیل نداشتن پیچیدگی های زیاد، ۲ گونه دیگر هواپیمای رزمی موجود در ایران یعنی اف-۴ فانتوم و اف-۱۴ تامکت گزینه مناسبی برای قرار گرفتن به عنوان پایه برنامه ساخت جنگنده در ایران محسوب می شد.

البته جنگنده اف-۵ تعداد ۱۱ هزار و ۸۶۰ قطعه دارد که از چند ده ساعت تا بیش از ۱۰۰۰ ساعت عمر دارند و کمتر بودن پیچیدگی آن به صورت نسبی با ۲ هواپیمای فوق مقایسه شده است .این پروژه بر مبنای ساخت داخلی هواپیمای اف-۵ ئی تعریف شده بود. چند نوع از جنگنده بمب افکن سبک اف-۵ ساخت شرکت نورثروپ آمریکا پیش از انقلاب خریداری شده بود که منابع معتبر خارجی تعداد مهمترین نوع آن یعنی مدل Eتکنفره و مدل F دو نفره آموزشی رزمی را ۱۶۹ فروند ذکر کرده اند.

مشخصات عملکردی این جنگنده از جنبه های مختلف قابل قبول بوده به طوری که بیش از ۳۰ کشور مختلف آن را به خدمت گرفته و هم اکنون نیز کشورهای زیادی با اجرای بهینه سازی های مختلف همچنان از آن استفاده می کنند. این جنگنده ۱۴.۴۵ متری دارای دهانه بال ۸.۱۳ متر، جرم خالی حدود ۴۳۵۰ کیلوگرم و توانایی حمل ۳۱۷۵ کیلوگرم محموله جنگی دارد.

وقتی توان ایرانی به صاعقه رسید

پس از راه افتادن پروژه آذرخش طرح هایی برای بهسازی عملکرد آن در دستور کار قرار گرفت که در سال ۱۳۸۰ به طرح جنگنده صاعقه منجر شد و از این رو در ابتدا توسط فرماندهان نهاجا به نام صاعقه-۸۰ معرفی می شد

صاعقه بر اساس نمونه تک نفره جنگنده اف-۵ یا آذرخش توسعه یافته و تفاوت ظاهری بارز آن در بهره مندی از ۲ سکان عمودی زاویه دار به بیرون بود. این هواپیما در بهمن ۸۲ اولین پرواز خود را انجام داده و پس از چند ماه آزمایش در تیرماه ۱۳۸۳ در جریان بازدید فرمانده معظم کل قوا از پایگاه شکاری همدان به طور رسمی به یگان های پروازی نیروی هوایی ارتش ملحق شد.

هواپیمای صاعقه در دو دو مدل تک و دو نفره طراحی و ساخته شده است.

از صاعقه به کوثر رسیدیم

در جریان رونمایی از جنگنده کوثر اطلاعات جالبی درباره وضعیت جنگنده های قبلی و همچنین درصد بومی سازی در این هواپیمای جدید اشاره شده که صداقت و صراحت بیان آن قابل تحسین است. بر اساس اطلاعات منتشره ۵ فروند از هواپیمای صاعقه ۱ ساخته شده است و میزان بومی سازی در این هواپیما در سال ۱۳۸۸ در حدود ۵۶ درصد بوده است. هواپیمای صاعقه ۲ که تنها ۱ فروند از آن ساخته شده به عدد بومی سازی ۶۵ درصد رسیده و در جنگنده کوثر این عدد به رقم تحسین برانگیز ۸۸ درصد رسیده است.

به زبان ساده می توان گفت یک هواپیمای رزمی از بخش های کلی به اسم سازه، الکترونیک پروازی، پیشران و تسلیحات تشکیل می شود. اتفاق مهم آن است که اکنون در بخش ساخت سازه به خوکفایی ۱۰۰ درصد رسیده ایم. در بخش سیم کشی و یا اصطلاحا وایرینگ این عدد در هواپیمای کوثر نیز ۱۰۰ درصد و در بخش سامانه های اویونیکی در حدود ۹۰ درصد است. در داخل کابین هواپیما شاهد یک تغییر بسیار بنیادی نسبت به خانواده اف ۵ هستیم و مشاهده می شود که نمایشگرهای دیجیتالی مدرن، جایگزین آلات دقیق قدیمی شده اند.

این نمایشگرهای دیجیتال که اطلاعات لازم در مورد وضعیت وسیله پرنده مانند ارتفاع پروازی، زوایه نسبت به افق، سرعت، میزان سوخت و ... را در اختیار خلبان قرار می دهد مزیت  های بزرگی نسبت به نمایشگرهای عقربه ای (آنالوگ) قدیمی دارد که از جمله مهمترین آن، کم کردن فشار روانی خلبان و افزایش دقت و راندمان است. در کابین های قدیمی خلبان بایستی به صورت همزمان عقربه های مختلفی را کنترل کرده و همزمان به عملیات پروازی و همچنین در صورت لزوم درگیری و اجرای آتش نیز توجه نماید.

همان طور که درباره کوثر گفته شده این هواپیما در نقش آموزشی و پشتیبانی نزدیک هوایی مورد استفاده قرار می گیرد. داشتن یک کابین با نمایشگرهای دیجیتالی، خلبانان جوان را برای پذیرش جنگنده های جدید و مدرن آشنا کرده و در زمان و هزینه های آموزشی در هواپیماهای رزمی نسل بعد باعث صرفه جویی می شود.

از دیگر ویژگی های بارز این جنگنده، نصب نمایشگر سربالا HUD برای خلبان است که دقت نشانه روی را با نمایش محاسبات در مقابل خلبان افزایش می دهد. بهره برداری از HUD خصوصا برای جنگنده هایی که از سلاح غیرهدایت شونده استفاده می کنند به دلیل اینکه دقت محاسبات بالستیکی پرتاب بمب و یا راکت را بالا می برند از اهمیت بالایی برخوردار است. البته بر اساس اعلام مسئولین امر این هواپیما توان حمل بمب های هدایت اپتیکی و لیزری را نیز در کنار انواع موشک های هوا به هوا دارد.

فیلم مربوط به رونمایی از جنگنده کوثر

در بخش راداری اشاره خاصی به نوع رادار نصب شده بر روی این هواپیما نشده ولی بر اساس تصاویر منتشر شده از مراسم رونمایی و بنرهای مربوط به سامانه های نصب شده روی این هواپیما می توان احتمال نصب یک رادار کنترل آتش چند منظوره را بر روی این هواپیما مطرح کرد.

یکی دیگر از ویژگی های جت رزمی کوثر، بهره گیری از رادار پیشرفته و چندمنظوره است که به طور خاص برای این هواپیما توسعه داده شده و از نظر ظاهری شکل رادوم یا پوشش جلوی هواپیما متفاوت است و به همین منظور اهداف مختلف بر روی نشانگر داخل کابین برای خلبان به نمایش در می آید، ضمن آنکه بهره گیری از سامانه های هشدار دهنده راداری (RWR)، شناسایی دوست از دشمن جهت رهگیری هوایی (IFF)، مدیریت سلاح و پردازشگر تسلیحات، پرتابگرهای چف/ فلیر، رادیو نسل جدید جهت ارتباط ایمن نیز مورد توجه قرار گرفته است که هریک به صورت بومی طراحی و توسعه یافته ضمن آنکه هواپیما در بحث ناوبری از سامانه های نسل جدید ناوبری تاکتیکی (TACAN) و ترکیبی (INS/GPS لیزری) بهره می گیرد. .

صندلی پرتاب شونده خلبان و ارابه فرود دو قطعه بسیار حساس و استراتژیک دیگر هستند که با بومی سازی کامل در کشور بر روی هواپیمای کوثر نصب شده اند. صندلی پرتاب شونده خلبانان از نوع "صفر صفر" بوده یعنی می توانند حتی در سرعت صفر و ارتفاع صفر نیز اقدام به خارج کردن خلبان از جنگنده بکنند.

موتور توربوجت اوج

اما شاید حساس ترین و چالش برانگیز ترین بخش مربوط به ساخت هر جنگنده ای مربوط به سیستم پیشران آن باشد. در این هواپیما از دو دستگاه موتور توربوجت اوج استفاده شده که در حقیقت مدل ایرانیزه شده موتور آمریکایی J-۸۵ بوده و بر اساس اعلام مسئولین تا ۹۰ درصد آن بومی سازی شده است. کوثر با استفاده از دو موتور اوج توانایی دستیابی به سقف پرواز ۴۵۰۰۰ پا و حداکثر سرعت ۱.۵ ماخ را دارد.

کوثر: نتیجه اعتماد مجدد نیروهای مسلح به جوانان

در زمینه حضور بخش های دانشگاهی و شرکت های دانش بنیان در این پروژه نیز اعداد و ارقام بسیار خوبی اعلام شده چراکه در این طرح ۱۰ دانشگاه کشور به همراه ۷۲ شرکت پیمانکار، ۴۴ شرکت تامین کننده و ۶۳ شرکت دانش بنیان همکاری داشتند. حاصل این همکاری با مجموعه وزارت دفاع و نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران هواپیمای کوثر است که می توان آن را یک انقلاب در بخش هوایی کشور به حساب آورد. همچنین این پروژه برای ۴ هزار نفر اشتغال زایی داشته که خود رقمی قابل توجه محسوب می شود.

کوثر مسلما ابتدای راهی بسیار طولانی در بخش هوایی برای کشورمان محسوب می شود و می توان این پرنده جدید را نه فقط یک هواپیمای آموزشی / پشتیبانی رزمی و بلکه یک بستر برای آزمایش و توسعه بسیاری از فناوری ها در آینده دانست اما با همین اتفاق نیز جمهوری اسلامی ایران اولین کشور اسلامی است که توانسته چنین جنگنده مدرن و در حد نسل ۴ را بسازد و باید یه آن بالید و برای توسعه آن، از نیروهای مسلح و وزارت دفاع حمایت ویژه کرد.